I. ZALETY OSOBISTEGO SPOTKANIA
- poznanie rodziców oraz sytuacji rodzinnej (ew. przyczyn trudności w szkole)
- lepsze poznanie ucznia
- możliwość nawiązania bliższych relacji opartych na zaufaniu i wzajemnym szacunku
- koordynowanie oddziaływań realizując nadrzędny cel – dobro dziecka
- zasada „szybkiego reagowania”
II. SPOTKANIE - ORGANIZACJA
- jesteśmy gospodarzami - rodziców zapraszamy, a nie wzywamy (PwS 2/2002)
- ważne ustalenie daty – obecność obojga rodziców, spokojnego miejsca
- przypomnienie o spotkaniu
- rozluźnienie atmosfery, niewerbalne sygnały życzliwości, przywitanie przez podanie ręki (większość rodziców odczuwa stres)
- traktowanie rodzica jako równoważnego, kompetentnego partnera
- optymalny – okrągły stolik (unikać pozycji za biurkiem, na wprost rodzica)
- wyciszone pomieszczenie (ew. tabliczka „nie przeszkadzać”)
- pilnować czasu (rozgadani rodzice: spojrzeć na zegarek, zamknąć teczkę)
- obecność wychowawcy lub drugiego pedagoga/psychologa
- nastawienie: słuchać rodziców, rodzic jako autorytet, nie mówić o sobie
III. OGÓLNE ZASADY
* przed spotkaniem:
- zebrać dodatkowe informacje o uczniu od innych nauczycieli
- obejrzeć dokumentację (ważne precyzyjne zapisy zachowań uczniów)
- przeprowadzić rozmowę z uczniem
- przemyśleć problem i sposób przekazania go rodzicom
- ważna gotowość do zmiany poglądów pod wpływem informacji
uzyskanych od rodzica
* przedstawienie problemu rodzicom:
- język dostosowany do rodzica – unikać naukowych, fachowych
określeń
- spokojny ton głosu
- dobro dziecka jako nadrzędny cel spotkania („niepokoi nas ...”)
- ważny OPIS ZACHOWAŃ negatywnych (trzyma się na uboczu
zamiast jest nieśmiały), precyzyjne sformułowanie problemu
- przedstawić pozytywne cechy dziecka
- nie dopuścić do zlekceważenia problemu/ trudności ucznia przez
rodziców
- nastawienie na uważne wysłuchanie rodziców (czasem też
obserwowanie !), ich problemów z dzieckiem, oczekiwań
(natychmiastowe podanie, których szkoła nie może spełnić)
i pomysłów rozwiązań
- ważne – co do tej pory robili rodzice/ opiekunowie/ dziadkowie
- okazać zrozumienie dla emocji
- dostrzegać i werbalizować podobieństwo naszych poglądów
- wyrażać odmienne poglądy w sposób spokojny, argumentując swój
punkt widzenie, nie zaprzeczać niezgodnościom
- zaproponować konkretne rozwiązania, wspólny plan działania -
- wykorzystywać behawioralne podejście do rozwiązania problemu
- ważna pomoc rodzicom w wypracowaniu własnych rozwiązań
- posumować spotkanie ( gdy nadał konflikt – lista niezgodności)
- zapisać uzgodnienia, ew. zadania do obserwacji do następnego
spotkania
- w sytuacjach szczególnie trudnych – informacja dla Dyrektora szkoły
- zakończyć pozytywnym akcentem – podziękować za przybycie
* unikać:
- obwiniania rodziców (nie zniechęcić ich, nie przerazić)
- kategorycznych przedwczesnych ocen, pochopnych diagnoz (Z.
Aspergera, ADHD)
- pouczeń, moralizowania,
- podkreślania własnego autorytetu i kompetencji
- porównywania z innymi uczniami, mówienia o innych uczniach
*sytuacje trudne:
- zalecenie interwencji rodzicielskiej traktowane jako przejaw bezradności pracowników szkoły, zrzucenia całej odpowiedzialności na barki rodzica
- rodzice czasem oczekują/domagają się gotowych rozwiązań – uniwersalnych i skutecznych
IV. TRUDNI RODZICE - POSTAWY I ZACHOWANIA
(wg M. Babiuch)
- nie traktować jako typologii – zachowanie rodzica może być jednorazowe
- założenie: z rodzicami mamy współpracować, a nie ich wychowywać
1. UNIKANIE WSPÓŁPRACY
- brak zainteresowania współpracą – unikanie jej – jawna niechęć => frustracja dla nauczyciela- poczucie lekceważenia, niedocenienia, pozbawienia pomocy (jemu bardziej zależy)
* brak czasu, energii – praca po godzinach, dyspozycyjność wobec pracodawcy
* lęk, obawy :
a) usłyszą coś niepochlebnego o dziecku - długotrwałe problemy w szkole, niechęć do przypominania, przykre, bolesne emocje przy porównywaniu z innymi, obawa przed reakcjami innych rodziców na wywiadówkach, poczucie mniejszej wartości, odrzucenia, wstyd; „napiętnowanie, że obniża poziom klasy
b) obawa przed prośbą, której nie będą mogli spełnić ( brak czasu, umiejętności, inne problemy) - wypadną źle w roli rodzica („obrona” : nauczyciel jest od uczenia)
c) nie dopuszczają myśli, że dziecko ma problemy, nie pogodzili się z tym(np. upośledzenie umysłowe, obniżenie ocen na wyższym etapie edukacyjnym); początkowe ignorowanie problemów jako „przypadkowych, spowodowanych chwilowym złym stanem zdrowia, negatywną oceną nauczyciela” , niezbędny czas do wytworzenia bardziej realistycznego obrazu dziecka
* wywiadówka jako formalność, element szkolnego rytuału, nie widzą sensu
* poczucie, że nie są w szkole mile widziani (wcześniejsze doświadczenie braku czasu lub zbycia przez nauczyciela np. w czasie przerwy
2. BRAK ZAANGAŻOWANIA I ZANIEDBYWANIE SPRAW DZIECKA
* niezaspokajanie potrzeb biologicznych dziecka (dziecko często o drobnej budowie, z niską wagą, blade, brudne, źle ubrane, brak przyborów, przychodzą niewyspane, głodne, V chore)
- rodziny patologiczne
- odrzucenie emocjonalne dziecka (niechciane, z wadami, chore, płeć, wygląd)
- nieumiejętność opiekowania się (R. niezaradni, niedojrzali, nie rozumieją potrzeb dziecka, chorzy psychicznie, upośledzeni, uzależnieni, z problemami w pracy,
- styl życia ( nadmierne zaangażowanie w pracę, chęć zachowania niezależności)
- trudne warunki bytowe
- problemy osobiste rodziców
* trudne rozmowy, ale niezbędne (często niepewni, ale zaangażowani,
z poczuciem winy)
* stanowcze interwencje (ew. zawiadomienie instytucji)
3. NADOPIEKUŃCZOŚĆ
* dziecko przewlekle chore, z dysfunkcjami, zaburzeniami rozwojowymi
* rodzic: martwi się o zdrowie, samopoczucie, postępy w nauce, bezpieczeństwo
* SKUTKI: - ograniczanie swobody i możliwości dziecka
- tłumienie samodzielności, zaradności życiowej, wiary we własne możliwości
- obraz świata jako nieprzyjaznego i pełnego zagrożeń,bierność, brak inicjatywy
LUB - egoizm, roszczeniowość, przekonanie o własnej wyjątkowości, nadmierne poczucie własnej wartości, egocentryzm
* przyczyny – poczucie (współ)winy za chorobę lub niepełnosprawność
- kompensacja nieakceptowanych społecznie uczuć np. odrzucenie dziecka
- świadomość zagrożeń (nadmierna u starszych – dziadków)
- zaoszczędzić dziecku „kolejnych cierpień”, „zmęczenia”
- przy rezygnacji z pracy (ważnych życiowych decyzji np. II związku ) – poczucie misji, idea nadwartościowa
- psychopatologia: lęk własny (zaburzenia psychiczne, niepełnosprawność umysłowa), chęć przywiązania do siebie dziecka / bycia potrzebnym, rozszerzony zespół Munchausena
- tylko jeden rodzic tak traktuje dziecko - unikać koalicji z jednym rodzicem
4. PERFEKCJONIZM
- bardzo wysokie wymagania wobec dziecka: bardzo poważnie traktują karierę szkolną, brak realizmu w ocenie uzdolnień i możliwości dziecka, często zadania, przekraczające możliwości dziecka ,
- liczne wymagania i postulaty wobec szkoły ( krytyka, ingerowanie w pracę szkoły; obronne postawy nauczyieli)),
- nie dostrzegają sukcesów, nie nagradzają wysiłków dziecka (ciągle niezadowoleni, 5 – kto dostał 6?)
* przyczyny:
- wzorce z własnego domu,
- „dzięki temu tyle osiągnąłem”,
- mit potrzeby zapełnienia dziecku wolnego czasu
- niezaspokojone własne aspiracje
- silna potrzeba osiągnięć
- chęć ukształtowania dziecka na własne podobieństwo
- idealizacja zdolności dziecka
* skutki dla ucznia:
- stała frustracja (co by nie zrobił – to niewystarczające)
- obniżenie poczucia własnej wartości, wiary we własne możliwości (nie spełniają oczekiwań)
- niepewność, lękliwość, przewrażliwienie
- kłopoty z koncentracją uwagi
- spadek poziomu osiągnięć /trudności szkolne
- zaburzenia emocjonalne, dolegliwości psychosomatyczne
- trudności w przystosowaniu społecznym
5. RODZIC – NAUCZYCIEL
* dziecko nauczyciela z tej samej szkoły
- testowanie sprawiedliwości wobec niego przez innych uczniów
- poczucie kontroli nauczycieli/pedagogów przez kolegów
* rodzic nauczyciel
- prawo do pouczania i krytykowania innych
- tworzenie „koalicji” na rzecz ulg dla dziecka
- potrzeba kontroli i wywierania wpływu , poczucie wysokich kompetencji(skrzywienie zawodowe?)
- ważne wykorzystywanie cennych uwag i propozycji ; wobec reszty – asertywna postawa podkreślająca autonomię szkoły i naucycieli
6. BEZRADNOŚĆ I ZDAWANIE SIĘ NA NAUCZYCIELA
- rodzice bezradni, zależni , niezdolni do samodzielnego podejmowania decyzji, niedojrzali, chętni do przerzucania odpowiedzialności na innych
- potrafią uwikłać nauczyciela w porady dotyczące innych sfer życia (jedzenie, spanie, problemy domowe)
- „nauczyciel – terapeuta”: podziękować za zaufanie, docenić wagę problemu, podkreślić brak przygotowania własnego, podać adresy placówek pomocowych
7. RODZICE SKŁÓCENI
* dyskusja / spór przy nauczycielu
- emocjonalne wyzwanie dla pedagoga/nauczyciela
-diagnoza atmosfery wychowawczej w domu dziecka
- rozpoznanie relacji, koalicji, stosunków z innymi dziećmi,
- lepsze zrozumienie zachowań dziecka
*zachować neutralność
- nie wchodzić w rolę arbitra,
- nie wypowiadać sadów, kto ma rację
- nie pouczać jednego na życzenie drugiego („nie czuje się upoważniona”)
* łatwiejszy komentarz w sytuacjach
- brak informacji - udzielamy
-obie opinie podobne tylko przekazywane w inny sposób – pokazać co ich łączy
- opinie odmienne , ale nie wykluczają się – pokazać, że można je połączyć
* nowe problemy – rodzice w trakcie lub po rozwodzie
8. WROGOŚĆ, AGRESYWNOŚĆ, KŁÓTLIWOŚĆ
* przyczyny:
- wrogość do instytucji własne negatywne doświadczenia frustracji, złego traktowania, porażek
- program nauczania zbyt trudny dla dziecka i dla rodziców (!) - frustracja, że nie potrafi pomóc dziecku
- obwinianie osoby nauczyciela za niepowodzenia dziecka, słabe zainteresowanie, stronniczość, uprzedzenie się, lekceważenie opinii rodziców (PPP!)
- skrywana złość za bycie rodzicem dziecka niepełnosprawnego, zaburzonego, mało zdolnego
- impulsywność rodzica, problem charakterologiczny
* zachowanie nauczyciela
- spokojne wysłuchanie (nie przerywać, nie bronić się, nie sprzeczać) – im dłużej mówi, mamy więcej informacji na odpowiedź
- okazanie zrozumienia
- parafrazowanie
-asertywność (komunikaty Ja)
- przyjąć zarzuty rodzica, obiecać sprawdzenie ich przez tydzień , uzgodnić następne spotkanie
- przygotować się z obserwacji i wiedzy od innych nauczycieli, zapewnić sobie obecność innego pedagoga/wychowawczy/psychologa
- nie ukrywać takich sytuacji (obniżenie poczucia własnej wartości, niepewność, lęki, obniżenie satysfakcji z pracy) – podzielić się z zaufaną osoba, odreagować emocje, przeanalizować sytuację z dystansu
Literatura:
1. Babiuch M. „Jak współpracować z rodzicami „trudnych” uczniów?” WSiP SA Warszawa 2002
2. Bajcar E. A. „Naturalni wrogowie”? O relacjach nauczycieli i rodziców” Psychologia w Szkole s. 61-70, NR 1/2007
3. Białogórzec J „Dyskretnie, z szacunkiem i dla dobra dziecka” Psychologia w Szkole , s.11-19, NR 4/2005,
4. Christopher C. J. „Nauczyciel-rodzic. Skuteczne porozumiewanie się” GWP Gdańsk 2004
5. Jagieła J. „Nauczyciele i rodzice, czyli gracze i przegrani” Psychologia w Szkole , s.29-38, NR 4/2005,
6. Jagieła J. „Gry psychologiczne w szkole” RUBIKON, Kraków 2004
