Krótko o uzależnieniach cyfrowych
Niewątpliwie ogólnoświatowy rozwój technologii od dziesięcioleci stanowi jeden z głównych wyznaczników postępu cywilizacyjnego. Nowe technologie wpisały się w codzienne życie współczesnego człowieka, ale przyniosły ze sobą również problemy – przede wszystkim w postaci uzależnień od mediów, takich jak Internet, telefon komórkowy, gry itd., które można określić generalnie jako nieprawidłowe korzystanie z nich.
Korzystanie z urządzeń elektronicznych niesie wiele zagrożeń na różnych płaszczyznach. Wyróżnia się następujące grupy skutków:
a) fizjologiczne i fizyczne (negatywny wpływ korzystania z „ekranów” na organizm człowieka, np. problemy ze wzrokiem, kręgosłupem),
b) psychologiczne (np. ryzyko uzależnień i zaburzeń psychicznych, zaburzenia koncentracji uwagi),
c) moralne (np. ryzyko natrafienia w Internecie na treści pornograficzne, informacje dotyczące możliwości nabycia substancji psychoaktywnych),
d) społeczne (np. zanik kontaktów „twarzą w twarz”, pogorszenie relacji rodzinnych),
e) intelektualne (np. spadek motywacji do nauki, przeciążenie informacjami, spadek umiejętności krytycznego myślenia),
f) finansowe – odnoszące się do kosztów aktywności w sieci (np. zakupy online, korzystanie z płatnych gier).
Manfred Spitzer zwraca uwagę, iż „korzystanie z internetu i nowych mediów prowadzi […] do większej powierzchowności […]: kiedyś teksty się czytało, dzisiaj przegląda się je pobieżnie [...]. Dawniej materię się zgłębiało, teraz surfuje się po sieci (czyli ślizga po jej powierzchni)”, a „[…] im bardziej powierzchownie zajmujemy się daną treścią, tym mniej synaps w naszym mózgu zostaje pobudzonych, w związku z czym mniej się uczymy”. Oznacza to, że korzystanie z „ekranów” w sposób istotny wpływa na strukturę mózgu ludzkiego – i bynajmniej nie pozytywnie. W odniesieniu do dzieci i młodzieży trzeba podkreślić, że zaburza jeden z podstawowych mechanizmów funkcjonowania człowieka, jakim jest uczenie się.
Przyczyn rozwoju uzależnień cyfrowych należy upatrywać zarówno wewnątrz jednostki, jak i poza nią. Do tych pierwszych zalicza się indywidualne cechy osoby korzystającej z mediów, m. in.
Zewnętrzne źródła stanowią:
Te same, lecz znajdujące się na drugim biegunie, przykłady mogą stanowić czynniki zapobiegające uzależnieniom technologicznym:
Jak można sprawdzić, czy moje dziecko jest uzależnione od mediów?
Amerykańska psycholog, Kimberly Young, która jako pierwsza zwróciła uwagę, że nadmierne korzystanie z Internetu może przyjmować obraz kliniczny, tzn. postać zaburzenia. Young zaproponowała osiem cech (pytań) ułatwiających rozpoznanie uzależnienia od Internetu.
1. Czy czuje się Pan/i zaabsorbowana/y Internetem do tego stopnia, że ciągle rozmyśla o odbytych sesjach internetowych i/lub nie może doczekać się kolejnych sesji?
2. Czy odczuwa Pan/i potrzebę zwiększenia ilości czasu spędzanego w Internecie, aby uzyskać większe zadowolenie (mieć więcej satysfakcji)?
3. Czy podejmował/a Pan/i wielokrotnie nieudane próby kontrolowania, ograniczania lub zaprzestania korzystania z Internetu?
4. Czy odczuwał/a Pan/i wewnętrzny niepokój, miał/a nastrój depresyjny albo był/a rozdrażniona/y wówczas, kiedy próbował/a Pan/i ograniczać lub przerwać korzystanie z Internetu?
5. Czy zdarza się Pani/Panu spędzać e Internecie więcej czasu niż było pierwotnie zaplanowane?
6. Czy kiedykolwiek ryzykował/a Pan/i utratą bliskiej osoby, ważnych relacji z innymi ludźmi, pracy, nauki albo kariery zawodowej w związku ze spędzaniem zbyt dużej ilości czasu w Internecie?
7. Czy kiedykolwiek skłamał/a Pan/i swoim bliskim, terapeutom albo komuś innemu w celu ukrycia swojego nadmiernego zainteresowania Internetem?
8. Czy używa Pan/i Internetu w celu ucieczki od problemów, albo w celu uniknięcia nieprzyjemnych uczuć (np. poczucia bezradności, poczucia winy, niepokoju lub depresji)?
Udzielenie twierdzącej odpowiedzi na przynajmniej pięć z ośmiu pytań sugeruje, iż możemy mieć do czynienia z patologicznym korzystaniem z Internetu. Nie rozróżnia się kryteriów zaburzonego korzystania z Internetu (bądź innych mediów) odrębnie dla dorosłych i dzieci/młodzieży, dlatego przyjmuje się, iż powyższe cechy można odnieść także do młodszej grupy użytkowników.
Na koniec warto nadmienić, iż wyznaczone przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) ramy czasu korzystania z „ekranów” przez dzieci są następujące:
Zachęcam do zapoznania się ze wskazówkami dotyczącymi sposobów przeciwdziałania uzależnieniom technologicznym. Mogą je Państwo znaleźć w Raporcie z badań pod poniższym linkiem:
Problematyczne używanie internetu przez młodzież - raport z badań
W kwestii korzystania z urządzeń elektronicznych, zwłaszcza przez dzieci i młodzież, dokładajmy starań, aby w codziennym życiu wypełniać sentencję głoszącą, że „im mniej, tym lepiej”.
Przygotowała: E. Kajda
Wykorzystana i polecana literatura:
Carr, N. (2021). Płytki umysł. Jak internet wpływa na nasz mózg. Gliwice: Wydawnictwo Helion.
Krzyżak-Szymańska, E. (2018). Uzależnienia technologiczne wśród dzieci i młodzieży. Teoria, profilaktyka, terapia – wybrane zagadnienia. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Spitzer, M. (2007). Jak uczy się mózg. Warszawa: PWN.
Spitzer, M. (2013). Cyfrowa demencja. W jaki sposób pozbawiamy rozumu siebie i swoje dzieci. Słupsk: Wydawnictwo Dobra Literatura.
Spitzer, M. (2013). Cyberchoroby. Jak cyfrowe życie rujnuje nasze zdrowie. Słupsk: Wydawnictwo Dobra Literatura.
Spitzer, M. (2021). Epidemia smartfonów. Czy jest zagrożeniem dla zdrowia, edukacji i społeczeństwa?. Słupsk: Wydawnictwo Dobra Literatura.
https://rodzice.fdds.pl/wiedza/domowe-zasady-ekranowe%E2%80%AF/
https://fundacjadolcevita.pl/lib/r6qdml/Uzaleznienie_od_internetu-km0tt36l.pdf
https://www.who.int/news/item/24-04-2019-to-grow-up-healthy-children-need-to-sit-less-and-play-more
https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/311664/9789241550536-eng.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Test Kimberly Young - uzależnienie od Internetu
Młodzież w sieci w czasie pandemii. Diagnoza, problemy, wyzwania - Monika Przybysz
