Artykuł przybliża możliwości rozwijania u dzieci sprawności w zakresie samokontroli i samoregulacji. Może być pomocny dla rodziców oraz nauczycieli grup przedszkolnych. Z perspektywy psychologii umiejętność panowania nad sobą wiąże się z rozwojem funkcji wykonawczych takich jak planowanie i inicjowanie czynności, monitorowanie jej przebiegu od początku do końca, kontrola błędów oraz impulsów tj. sprawność w zakresie wstrzymania reakcji odruchowej lub wyhamowania czynności wzbudzonej, także nawykowej. Planując naukę samoregulacji i przygotowując zestaw ćwiczeń dla dzieci, warto uwzględnić wszystkie wymienione aspekty. Poniżej wybrane przykłady form pracy oraz zestaw 8 pomocnych ćwiczeń:
· 1 przykład – planowanie:
Metoda: rozmowa o torze przeszkód, czytanie reguł gry,
Cel: nauka planowania i inicjowania czynności,
Przykładowe ćwiczenia:
- rozmowa o planowanym torze przeszkód oraz wybór hasła na start,
- wspólne przeczytanie reguł gry i omówienie wykorzystania pionków, kostki i planszy oraz kolejności rozpoczynania gry przez poszczególnych uczestników,
· 2 przykład – monitorowanie przebiegu:
Metoda: praca z ciałem i ruchem,
Cel: nauka kontroli przebiegu czynności,
Przykładowe ćwiczenia:
- realizacja toru przeszkód zgodnie z ustalonym planem i adekwatna korekta w sytuacji pomyłki,
- rzucanie kostką, liczenie pól, przesuwanie pionków, realizacja zadań zgodnych z treścią gry planszowej,
· 3 przykład – kontrola impulsów,
Metoda: praca z ciałem i ruchem
Cel: nauka powstrzymania impulsów oraz wyhamowywanie czynności wzbudzonej, także nawykowej:
Przykładowe ćwiczenia:
- przejście po równoważni i powstrzymanie się od podtrzymania lub podparcia ciała,
- powstrzymanie się od reakcji impulsywnej w sytuacji trafienia na „pole pechowe” typu: „wracasz na początek gry” lub „stoisz na polu przez dwie kolejki” – trening powstrzymania się od stękania, marudzenia, obgryzania paznokci, obrażania się itp.
Propozycje aktywności rozwijających panowanie nad sobą (samoregulację):
1. „Gotowi, do startu, start” – zabawa ruchowa (biegi na krótki dystans) polegająca na tym, że osoba prowadząca zabawę zmienia ostatnie słowo na inne rozpoczynające się od głosek: „st…” np. studnia, stołek, Stefan. Uczestnicy mogą wystartować tylko na prawidłowe hasło – jeśli usłyszą inne, np. „Gotowi, do startu, stół!” – wówczas muszą powstrzymać impuls wystartowania do biegu.
2. Taniec przy muzyce – z chwilą, gdy osoba prowadząca wyłączy odtwarzacz i zapadnie cisza, wówczas uczestnicy muszą na chwilę „zamrozić” pozę, w jakiej są.
3. Bańki mydlane – w pierwszym etapie dzieci obserwują bańki mydlane tworzone przez osobę prowadzącą i mogą przedziurawić wszystkie, które im się spodobają; w drugim etapie mogą tylko obserwować (nawet te które „siadają” im na nosie) i nie mogą żadnej dotknąć.
4. „Czarownica patrzy” – zabawa polegająca na przejściu z jednego krańca pokoju do drugiego w sytuacji gdy osoba prowadząca jest odwrócona tyłem – gdy „czarownica patrzy” wówczas uczestnicy muszą powstrzymać ruch.
5. Swobodne biegi na hasło – w pierwszym etapie na hasło „zielone” uczestnicy biegają, a na hasło „czerwone” uczestnicy muszą zatrzymać się; w drugim, trudniejszym etapie, uczestnicy biegają na hasło „czerwone”, a na hasło „zielone” muszą się zatrzymać.
6. „Pomidor” i wariacje na jego temat – osoba prowadząca rzuca piłkę do dziecka mówiąc przy tym różne słowa, gdy powie „pomidor” wówczas dziecko nie może piłki złapać; w następnym etapie słowo pomidor jest już neutralne, a zgodnie z wcześniejszą umową inne słowo jest hasłem do powstrzymania się od złapania piłki.
7. „Białe – czarne” – zabawa może być bez komponentu ruchowego, do wykorzystania na przykład podczas jazdy samochodem (kierowca nie bierze udziału) – osoba prowadząca mówi jakiś przymiotnik lub przysłówek, który ma proste przeciwieństwo np. „duże”, uczestnik odpowiada „małe” (inne pary to np. szybkie – wolne, jasne – ciemne, gruby – chudy, dobry - zły itp.) – zabawa polega na tym, by powstrzymać się przy haśle: „białe” i nie powiedzieć: „czarne”.
8. „Simon says…” – popularna zabawa amerykańska, którą w Polsce można rozpoczynać od słów: „Szymon mówi” (można również zmienić imię) – polega na tym, że osoba prowadząca mówi polecenie ruchowe, które uczestnicy mają za zadanie wykonać np. „Szymon mówi unieś ramiona” i wszyscy unoszą – z chwilą, gdy prowadzący pominie fragment „Szymon mówi…” i powie tylko np. „dotknij nosa” wówczas uczestnicy powinni powstrzymać się od tej zasugerowanej czynności, gdyż nie była poprzedzona frazą: „Szymon mówi…”.
Miłej zabawy!
